تقدیر و تقدیم 23
معرفی نگارنده و اثر 24
دورنمایی از کتاب 25
سخن یکم؛ روزآمدسازی حوزه و نظام های آن 25
سخن دوم؛ ویژگیهای این اثر 31
بخش نخست، ترسیم مبانی نظری 34
فصل اوّل، کلیّات و مفاهیم 35
مقدّمه 35
واژگان کلیدی 35
معرفت شناسی و فلسفۀ علم 35
موضوع، روش و غایت فلسفۀ علم 37
فوائد فلسفۀ علم 38
فلسفۀ علم، پایانۀ مرکزی علوم 41
فوائد آموزش فلسفۀ علم اسلامی 42
محکمات و باورهای ديني 44
مفهوم علومی 45
ویژگی های مفاهیم علومی 46
تعامل علم ساختی، قاعدۀ علمساختی 47
علم 48
تولید علم 49
معرفت دین 49
علم اسلامی (معرفت دینی) 50
علم انسانی 51
توليد علم انساني اسلامي 52
فرصتها و تهدیدها 52
فوائد و اهداف نظریّۀ معرفت شناختی ما 53
تبیین تعامل معرفت دین و جهان علم 53
تبیین سازوکار رفتار علوم انسانی اسلامی 54
ایجاد توانش آینده پژوهی و آسیب شناسی علم 54
ایجاد خودآگاهی معرفت شناختیِ مدیریّت علم 55
ارائۀ راهکار برای روزآمدسازی علوم اسلامی و حوزه 55
فصل دوم، تبیین اصول و جانمایۀ نظریّۀ نگارنده 57
مقدّمه 57
چیستی نظریّه 57
تفاوت نظریّه و فرضیّه 59
انواع نظریّه 60
مسئلۀ ساده بودن نظریّه 61
ویژگی های یک نظریۀ خوب در مورد انسان 62
نظریّۀ خوب 62
نظریّۀ خوب در مورد انسان 63
نقش ناعلم ها در نظریّه ها 63
چکیدۀ نظریّۀ معرفت شناختی نگارنده 67
اصول نظریّۀ نگارنده 68
ادوار عامّه علم 68
ظرف تحقّق علم 70
شرط تحقّق علم 70
یکپارچگی علوم 71
شاکلۀ ذرّه ای علوم 71
قاعده مند بودن تحوّلات معرفتی 72
شاکلۀ کهکشانی علومی 72
حرکت علوم به سمت کُلّ نگری و موتورهای محرّک آن 73
ویژگی بومسازه ای رشد علم 77
احکام معرفت دین و معرفت دینی 77
راهبردهای عملیّاتی برآمده از نظریّه 80
ساحت تاریک و روشن در بومسازۀ جوامع علمی و دینی 81
رسالت فیلسوف علم 82
نظریّۀ ما چه نیست 84
فصل سوم، در جهان علم چه گذشت؟ 90
مقدّمه 90
دگرگونی علوم در غرب 90
ارزیابی روش معرفت در آن روزگار 97
دوران متأخّر علم در غرب 110
سایه های سنگین ناعلم ها بر علم در غرب 115
فساد، آشفتگی و تأثیر ناعلم ها 116
انواع رویکردها در جهان اسلام 119
بخش دوم، نظریّۀ ذرّه‌ای-کهکشانی و زمینه های مطالعۀ علم 123
فصل چهارم، ابعاد گستردۀ علم شناسی 124
مقدّمه 124
زمینه های کران ناپذیر بررسی های علم شناختی 124
تعاملات زمینه های علم 126
تبیین فلسفۀ علم اسلامی 126
نظریّۀ معرفت شناختی نگارنده و جستار زمینه ها 128
فصل پنجم، زمینه های دورۀ ذرّه ای-کهکشانی علم 129
مقدّمه 129
علل ورود به دورۀ ذرّه ای-کهکشانی علم 131
جایگاه دورۀ ذرّه ای-کهکشانی 132
بدیهیّات، ذرّات علوم اند 133
ذرّه سان بودن علوم و پناهنده شدن به ریاضیّات و منطق 135
بازشناسی معرفت 136
مهمّترین مخاطرات مسئلۀ معرفت 138
محدودیّت افزار و قوای ادراکی 138
ژرفای هستی 139
مشکلات عارضی 140
مفاهیم کلیدی در تبیین دورۀ ذرّه ای-کهکشانی 141
مفهوم عرفی، مفهوم علومی 141
ذرّات معرفتی 142
تعامل علمساختی 142
سپهر معرفت 142
آورده و فرآورده 143
نسخه 145
فصل ششم، وارسی تعاملات علم ساختی در مفاهیم علومی 147
مقدّمه 147
مفاهیم بنیادین و ذرّه ای در علم 147
تبیین وجه ذرّه‌ای بودن علم 147
نقش بدیهیّات در فهم بشری و کاخ علوم 148
مدیریّت ادراک و تولید روش برای علوم 149
منطق اکتشاف روشها 151
اکتشاف روشهای نخستین 151
پادشاهی ذرّات معرفتی در اعتباربخشی ادراکات 156
داستان کلّی جریان معرفت 157
تولید روشهای عقلانیّتی 158
تدابیر عقلانیّتی 159
عقلانیّت به مثابۀ یک طیف 161
کالبد فراکتالی علم 162
فراکتال چیست؟ 162
فراکتالی بودن فرآوردههای ادراکی و علمی 164
فراکتالی بودن دستگاه ادراکی 165
فراکتالی بودن جریان کلّی علم 166
تشریح تعامل علم ساختی ذرّات معرفتی 168
مؤلّفه های تعاملات علم ساختی 168
جنبه های جانبی پیوسته و ناپیوستۀ باورها 169
مرور مسئله، با توجّه به مفاهیم علومی رایج 170
تبلور باور و توجیه 172
فرآوری مرکّبات معرفتی، مفاهیم علومی، به مثابۀ ذرّه 175
تمایل به شهودی سازی 178
هنجارِ تعاملات علم ساختی 179
مرور و جمع‌بندی 182
بخش سوم، کاوش انواع تحوّلات معرفت 187
فصل هفتم، انواع تحوّل فهم 188
مقدّمه 188
دو ساحت بررسی تحوّل فهم 188
ساحت ماکروسکپی 189
تحلیل میکروسکپی 190
نکات مهمّ در درک تحوّلات معرفتی 191
سیاهۀ انواع تحوّل مفاهیم علومی به حسب استقراء 192
نوع اوّل، تحوّل به نقیض 193
تحوّل به نقیض ماکروسکپی 194
تحوّل به نقیض میکروسکپی 196
تبیین مرز دانش 200
حوزه‌های امکان و امتناع تحوّل به نقیض 202
نوع دوم، تحوّل تأییدی 208
نوع سوم، تحوّل تضعیفی 208
نوع چهارم، تحوّل افزایشی 208
نوع پنجم، تحوّل پیرایشی 209
نوع ششم، تحوّل بالجغرافیا 210
نوع هفتم، تحوّل همسانی 211
نوع هشتم، تحوّل ناهمسانی 211
نوع نهم، تحوّل بالمنظر 212
نوع دهم، تحوّل بالتّفصیل 212
نوع یازدهم، تحوّل فروکاستی 212
نوع دوازدهم، خروج از ناخودآگاه به خودآگاه 213
تحوّل سیزدهم، تحوّل تعدیلی 214
تحوّل چهاردهم، تحوّل انگاره یا پارادایم 214
تحوّل پانزدهم، تحوّل بصیرتی 215
تحوّل بصیرتی و ادوار علم 216
درهم تنیدگی تحوّلات معرفتی 217
فوائد تحوّل‌شناسی معرفت 218
کمک به آسیب شناسی علم 218
توان پیش بینی و آینده پژوهی 219
مدیریّت علم 221
مدیریّت علم، شمشیر دولبه 222
کمک به فرآیند نوفهمی و تولید علم 223
کمک به خلاقیّت و ایده پردازی 223
حدود تحوّل در معرفت دین و دینی 224
سختزایی درجوامع ایدیولوژیک 225
سخت زایی علمگرا 225
سخت زایی ناعلمگرا 226
پارادوکس سختزایی 228
پارادوکس چُدَنی و رفتار معکوسِ نسلی 228
سخت زایی و فسادزایی 229
کارکرد معرفت شناختی دانشسرا 229
بخش چهارم؛ طلوع معارف اسلامی در کهکشان معرفت و تعاملات علمساختی آن 233
فصل هشتم، طلوع نور معارف اسلام در سپهر معرفت 234
مقدّمه 234
طلوع نور وحی در کهکشان معرفت بشری 236
فیلسوف علم و معارف وحیانی 237
فلسفۀ علم اسلامی 237
الزامات توفیق فیلسوف علم مؤمن 238
نظریّۀ ما و تبیین قلمرو معارف قرآن 238
امکان دیدگاه حدّاکثری در نظریّۀ ما 240
ذهن اندازی ها و خطاهای شایع در تفسیر علم اسلامی 243
چیستی ذهن اندازی 243
عوامل ذهن اندازی 245
بررسی ارتکازات ذهن 246
رهایی از ذهن‌اندازی‌ها در مورد تولید علم انسانی اسلامی 249
ذهن اندازی اول 249
ذهن اندازی دوم 250
ذهن اندازی سوم 251
ذهن اندازی چهارم 252
ذهن اندازی پنجم 254
ذهن اندازی ششم 256
ذهن اندازی هفتم 258
ثبات محکمات معرفت دینی 259
تحوّل پذیری علم و نسبیّت معرفت 259
صیرورت خودکارِ علم 260
نقش معارف اسلامی در علوم انسانی 260
نقش مولّدِ تصدیقات ثابت طلایی 260
محکمات معرفت دین 261
استقلال معرفت دین از طبیعیّات 262
نقش ساحتگستر 262
نقش منبع گستر 262
نقش مکتب ساختی و غایت ساختی 263
نقش واگردان کننده و اصلاحگر 264
نقش پیکربندی 265
تقسیم بندی علوم 267
تقسیم بندی علوم در ادوار مختلف علم 268
طبقه بندی علوم 271
کارکرد نظریّۀ معرفتی و اوضاع نابسامان در تقسیم بندی علوم 272
مرور و جمع بندی این بحث 272
نقش حیاتبخش 273
زمینه‌های نوین گفتگوی علومی 273
سپهر معرفت و حسّ مشترک جهانی 275
رسانهشناسیِ گفتگوی سپهری 276
چیستی گفتگو و گفتمان 277
گفتگوی خوب 278
گفتمان خوب 280
3.رسانۀ خوب 280
انواع نسخه در نظریّۀ ما 281
مصائب گفتگویی و گفتمانی نسخه‌های علوم تجربی، عقلی، کشفی و تعبّدی 285
غیبت فلسفۀ علم و فقدان نظریّۀ معرفت‌شناختی در یک بومسازۀ معرفتی 286
مصائب زبانی 286
مصائبِ کژکارکردهای صنفی و اُنس گرفتن به آن 288
مصائب روشی، افراط و تفریط در قیاسگرایی و استقراگرایی 289
تبیین قداست دین و معرفت دینی 290
تقدیس دین در مقام تعریف 291
تقدیس معرفت دین در مقام تحقّق 292
مصائب پارادایمها و الگووارههای ناهنجار 294
مصائب علم در عصر غیبت امام مهدی (عج) 294
سیمایی چون فرانکشتاین 295
بررسی انواع تعاملات علمساختی درحوزۀ معرفت دین 296
تعاملات علم ساختی بین معرفت دینی و تدبیر امّت اسلامی 296
تعاملات موضوع شناختی در علوم اسلامی 298
تصمیم سازی و تصمیم گیری 302
تعامل عقل، فراعقل و تعبّد 303
فراعقل های بی سند 306
2.چالش های گفتگوی ادیان و مذاهب 307
نکات مهمّ در تعامل فراعقل و سایر حوزهها 308
تعامل و چیستی ادراکات حدسی، الهامی و شهودی 309
نکات مهمّ و مخاطرات ادراکات قلبی 312
تعامل شهود و نوفهمی در مرز دانش 314
تعاملات قوای ادراکی در تولید علم 317
قوای ادراکی باطنی 317
قوای باطنی منفصل 319
عملکرد قوای ادراکی 319
تعامل مفهوم عرفی و علومی 325
مفاهیم عرفی مطلق 325
مفاهیم عرفی نسبی 326
فصل نهم، بررسی رفتار پارادایمها 327
چیستی و کارکرد پارادایم 327
مفهوم عام پارادایم در نظریّۀ نگارنده 328
عمومیّت فردی و اجتماعی 328
عمومیّت به لحاظ منشاء و جوهرۀ داوری 330
3.عمومیّت، نسبت به داوری قطعی و ترجیحی 330
عمومیّت منطقی و احساسی 331
عمومیّت ناوبریِ ماکرو و میکرو 333
پارادایم‌های نشکفته 334
پارادوکس پارادایمها 335
چرایی تولّد پارادایم‌های علمی 336
ساختار و دینامیسم سازه‌های علم 336
بُنگاه عصب – ادراکی 338
بُنگاه نهادی علم 339
چرایی تحوّل پارادایم‌های علمی 340
بررسی پایه ها و مایههای یک پارادایم 340
مصائب مقبولیّت 341
کفایت عملکرد پارادایمی 342
کفایت تبیینی و حقّانیّت 343
چیستی تحوّل انگاره 344
رفتار صحیح با علم و تحوّلات ناعلم گرایانه 346
فصل دهم، دورۀ مدینه‌ای علم 348
مقدّمه 348
توصیف زمینه‌ها و ارکان تحوّل معرفت در عصر مدینه‌ای 349
وضعیت جهان پس از ظهور امام 352
بخش پنجم راهکارهای ارتقاء حوزه 358
فصل یازدهم، مرور پیش‌نیازهای نظری 359
مقدّمه 359
رسالت حوزه 360
نظام‌های حوزه 360
علم انسانی و اسلامی 360
جایگاه نظریّۀ نگارنده در ترسیم راهکارها 361
اصول جاودانۀ حاکم بر حوزه 363
تبیین این اصول 363
فصل دوازدهم تبیین نظام معرفتی خوب و توصیه برای آن 368
مقدّمه 368
بازگشایی ابعاد نظام معرفتی 368
تصورات نادرست در نسبت علوم با معرفت دین 371
مؤلّفه‌های یک نظام معرفتیِ خوب 373
بیمها و نویدهای گفتگوی سپهری 376
تعامل علمی 376
عنصر زمان، سرعت و رقابت در پیشرفت بومسازۀ علم 376
عنصر شتاب و دیالوگهای چندمنبعی در علوم اسلامی 377
فنّآوری ارتباطاتی و تعاملات علمساختی پیش رو 380
فیلسوف علم، عالم دین و دنیای ارتباطات 381
آینده پژوهی علم 382
آینده‌پژوهی علم در نظام معرفتی 383
نظام معرفتیِ معرفت‌اندیش، نظام معرفتیِ دفاع‌اندیش 385
کشف مؤلّفه‌های هشتاد- بیست در تحوّل 386
نظام معرفتی تمدّنساز، مطالبات معرفت‌شناختی یک تمدّن 386
چیستی فرهنگ و تمدّن از نگاه معرفت‌شناختی 387
ویژگیهای تمدّن 388
تمدّن ها، در چالشِ ثبات و تحوّل هستند 389
تمدّن ها، همه چیزخواه اند 389
تمدّن ها، حق به جانب اند 390
مخاطرات تمدّنسازی و دغدغه‌های فیلسوف علم 391
شاخص های یک تمدّن خوب 392
مؤلّفۀ تحوّل در رفتارِ جهانِ عین 394
حوزه، حکومت و احیای تمدّن اسلامی 395
معرفت شناسیِ ولایت فقیه حکومتی 398
تعامل و همگداختی برون علمی و کهکشانی 400
همگدازی روبنایی و زیربنایی در همۀ علوم انسانی 402
وابستگی علوم تمدّنساز و استکمال معرفت 403
مرور وضعیّت کنونی و آیندة علوم اسلامی در دنیای جدید 410
واکنش‌های معرفتی در برابر مسئلة علوم انسانی اسلامی 410
جمع‌بندی این بحث و نتیجه‌گیری از آن 413
کارکرد رسانه‌ها در تعامل با نظام معرفتی جامع 415
کارکرد معرفت‌ساز 416
نقش تصمیم‌ساز 416
حکومت، معرفت و رسانه‌ها 417
پویایی دانشِ بدنۀ مدیریّت و حاکمیّت 418
تعریف «فرسودگی دانش» 419
حوزة مباحثه و گفتگوی درون بومسازهای 421
حوزة گفتگو و مباحثة فرابومسازهای 421
حوزة نوفهمی علمی و خلّاقیت 422
مطالعه پدیده ها برساختار 422
مخاطرات ایجاد یک نظام معرفتی خوب در حوزه 423
مخاطرۀ یکم 424
مخاطرۀ دوم 424
مخاطرۀ سوم 424
مخاطرۀ چهارم 425
فضای آموزشی و پژوهشی خوب برای نظام معرفتی خوب 425
تحلیل کارکردشناختی و زیبایی شناختی 426
ارزیابی کمالات و معایب نظام معرفتی حوزه 427
وجوه کمال 427
منبعیّت قرآن و سنّت 428
هدف و رسالت 428
پویایی ذاتی علوم حوزوی 428
2.وجوه نقص 428
غیبت اکثر علوم انسانی اسلامی 429
تورّم علوم نظری و فقر علوم کاربردی و انضمامی 430
پیکربندی ناروزآمد 431
ساختار خوب، نظام معرفتی خوب 433
برای هر علم، یک کنگره 433
فهرست پیشنهادی کنگره های حوزه 438
نظام معرفت و مدارج علمی در حوزه 439
نظام معرفت و متون درسی حوزه 440
فصل سیزدهم، نظام آموزشی و تربیتی خوب 442
مقدّمه 442
نظام گزینش و انگیزش خوب 442
نظام گزینش خوب 442
گزینشگری، یک هنر است 445
نظام انگیزش خوب 446
راهبردهای و مؤلّفه های یک نظام آموزشی خوب 449
آموزش آداب ظاهریّه و مهارت ها 451
مقطع بندی در نظام آموزشی 452
دورۀ اول: مقدّماتی 452
دورۀ دوم: علم استنباط و استدلال 453
علم استنباط و استدلال مقدّماتی 453
علم استنباط و استدلال گرایشی 453
علم استنباط و استدلالی تخصّصی 453
دورۀ سوم: احراز اجتهاد 454
گونه‌های اسلامیّت علوم انسانی 454
آموزش‌های عمومی و جانبی 455
دورۀ آموزش نظامی 455
برنامۀ ورزش و تفریح 456
زبان آموزی 456
آشنایی همگانی با فلسفۀ علم 457
آشنایی همگانی با نگرش جامعه شناختی و ارتباطاتی 457
آشنایی همگانی با جهان علم 458
تخصّص در دانش و مهارت مدیریّت مسجد 458
پیشنهادهای تکمیلی در مورد آموزش 462
فصل چهاردهم، نظام مالی- معیشتی مناسب 465
مقدّمه 465
مخاطرۀ عدم وابستگی و رسالت گزاری خوب 465
مخاطرۀ معیشت 465
مخاطرۀ کفایت نظام مالی 466
شهریّۀ اندک 466
وجوهات شرعیّه و موقوفات 467
معیشت و کار 467
تعاونی های کار و مصرف درون حوزه 468
مدیریّت نگرش ها در فرآیند ارتقاءبخشی حوزه 469
فصل پانزدهم، ترسیم نظام گفتگویی حوزه با جهان پیرامون 470
مقدّمه 470
مهمترین بخش مفقودِ حوزه 471
زمینه‌های ابتلا به بیماری سخت زایی 473
ارمغان دنیای جدید جهانی برای بومسازۀ اسلامی 475
مراد از دنیای جدید 475
شرح حال دنیای جدید 475
وضعیّت کلّی علوم در دنیای جدید 475
2.وضعیّت کلّی حال و آتیِ معرفت دین و دینی 476
مسئلۀ نوفهمی و روشنفکری دینی 478
تحجّر و روشنفکرمآبی 482
احکام معرفت شناختی برچسب ها در سپهر معرفت 483
منفعت ها و رویکردها 484
اوصاف پیمایش امروزین علم 485
محصولات و فرایندهای شایع در سپهر معرفت 487
شیوه نامۀ حضور در کهکشان علوم 488
شیوهنامۀ گفتگوی ادیان و مذاهب جهانی 489
توصیه هایی برای گفتگوی جهانی 489
قاعده مندی گفتگوهای تخصّصی 489
مسئلۀ زبان شناسی 490
شیوۀ پیشنهادی برای زبانآموزی در حوزه 490
نهضت ترجمه 491
ساخت فرودگاه بین المللی در قم 491
تأسیس شبکه های رسانهای جهانی 492
ملاحظات مهمّ در این عرصه گفتگوی جهانی 492
1.پرهیز از التقاط و وادادگی 492
نقش ناوبرانه و ترتیب و ترتّب مباحثات 494
توجّه به حدود معرفت دین و دینی 495
معایب علوم انسانی موجود 495
معنای بومی‌سازی 495
اهداف حوزه در گفتگوی علمی جهانی 496
نگرانی ها و مخاطرات رسانهای 497
مخاطرۀ اندیشه پرانی و افزایش سوء فهم 498
جمع بندی، توصیف و توصیه برای وضعیّت کنونی حوزه 500
Particle and galaxy-like theory 504
فهرست منابع 509
منابع فارسی 509
منابع انگلیسی 513
