علم شناسی (فلسفه علم / علم شناسی)
علم شناسی، بخشی از کوشش فیلسوف علم است که صرفِ تعریف دقیق یک علم و تعیین موضوع، غایت، روش، منابع و توصیف پیکره بندی (های) آن علم می شود. پس باید در توصیف علم شناختی یک علم، گزارشی از انواع پیکره بندی های ساری و جاری یا مفروض علم ارائه شود. علم شناسی، شناخت و تعریف علوم است (و نه تبیینات درازدامن دربارۀ معرفت و تبیین نظریّه های معرفت شناختی)
علم شناسی، از مسؤولیت های فلسفه ی علم است. فیلسوف علم، نمی تواند علوم را یک بار تعریف کند و آن تعریف را ابدی بداند. او باید ملاحظات و تحولاتی که در مفاهیم، منابع، ابواب و نیز پیکره بندی های نوپدید علم، بوجود می آید را رصد کند، و آن را به سمت و سوی درست و آسیب زدا، ناوبری نماید.گو اینکه، پیوسته، علوم میان رشته ای نیز، در سپهر معرفت تولید می شوند و در پرتو آن، گاه کژکارکردها و نابسامانی ها و حیرت هایی سربرمی آورد و پاره ای از شؤونِ شناختی در سپهرمعرفت، بی صاحب و برزمین می ماند. فیلسوف علم، در وارسی های علم شناختیِ خود، باید پیوسته این مسائل را حل و فصل کند و نسبت به طبقه بندی، دسته بندی و پیکره بندی علوم، حسّاس باشد.
علم شناسی ها، خود بر مبانی معرفت شناختی استوارند و از آن تغذیه می کنند. به عنوان مثال، نظریّه معرفت شناختی رجاء، در باب علم شناسی، دیدگاه ها و توصیه هایی را می سازد. مانند اینکه علم باید به طور هنجاری، برای حل مسایل خود، از منابع و روش های حداکثری، استفاده کند. در علوم انسانی، طبیعتاً منابع انسان شناسانه ی اسلامی، دخالت علم ساختی دارد. همچنین تبیین غایات هستی و آفرینش در تعیین غایات علم، مؤثّر می افتد… این ها همه توصیه هایی جدی و مهم برای تبیین منبع، روش، غایت و به طور خلاصه پیکره بندی علوم انسانی، پیشنهاد می کند. پس، علم شناسی رجا، برخاسته از نظریّه ی معرفت شناختی رجاء است.
♣ علم شناسی، عنوانی در دسته بندی های مطالب طلوع مهر نیز هست. نگاه کنید.
Visits: 822
سلام استاد رجایی. مدتی مطالب پایگاه بروزرسانی نمیشد. از مطالب تازه لذت بردم. «علم شناسی» در نمایه های «فرهنگنامه» زیاد تکرار می شد و نیاز بود در فرهنگنامه بیاید. چون برای خود من روشن نبود. حال سوالم این است که جنابعالی در نمایه «فلسفه علم» در پرانتز، مرقوم فرموده اید «علم شناسی» و حال آنکه اینجا آن را زیر مجموعه فلسفه علم دانسته است. یعنی آنچه زیر مجموعه است مقولۀ خود آن مجموعه شده است؟ لطفا توضیح دهید. ممنون.
سلام و درود بر جناب رضوانی. از سوالات دقیق شما لذت میبرم. پاسخ این است که فلسفۀ علم، وقتی در نمایۀ فرهنگنامه رجا، قرار میگیرد، علم شناسی آن ارائه می شود نه اینکه فلسفه علم کلّاً همان علم شناسی اصطلاحی است. هر گاه، یک علم در فرهنگنامه نمایه شود (مثلا جامعه شناسی، روان شناسی و…) در برابر آن، علم شناسی در دو هلال میاید= (علم شناسی) علم شناسی، یک باب از ابواب فلسفۀ علم است.